ამგვარად, ერეკლე II-ის ვაჟი ალექსანდრე და შვილიშვილი თეიმურაზი აღა-მაჰმად ხანის მემკვიდრეთათვის მეტად სასურველი პარტნიორები, რუსეთის მთავრობისათვის კი საშიში მოწინააღმდეგეები გახდნენ. ამიტომ ითხოვდა 1803-1806 წლებში ქართლ-კახეთის მმართველი გენერალი ციციანოვი ყარაბაღის ხანის, აბას-ყულისაგან ერთგულების დასამტკიცებლად ქართველი ბატონიშვილების გაცემას. თეიმურაზისათვის თვალ-ყურის დევნება ევალებოდა ერევნის ოლქის მმართველის, ჰოსეინ ხანის ძმას, ერევნის ციხის კომენდანტს მეჰდი-ყული ხანს. Oორივე ბატონიშვილს უთვალთვალებდა თავრიზის ბეგლარბეგი აჰმედ ხანი, რომელსაც ციციანოვი 1804 წლის ზამთარში საიდუმლოდ ურიგდებოდა: თუ იგი ბატონიშვილებს განჯაში ჩაიყვანდა, საჩუქრებსაც მიიღებდა და მომავალშიც თავშესაფარის იმედი ექნებოდა. 1804 წლის ზაფხულში, რუსეთ-ირანის ომის დაწყებამდე, გენერალი ციციანოვი ფათჰ-ალი შაჰის პირველ ვეზირს, მირზა შაფისაც ურჩევდა ბატონიშვილთა გაცემას, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი სისხლისღვრით ემუქრებოდა.
1805 წლის ზაფხულში რუსეთის ჯარმა დაამარცხა აბას-მირზა, შექის, შირვანისა და ყარაბაღის ხანები რუსეთის მხარეს გადავიდნენ, ხოლო მომდევნო წელს რუსეთის ჯარმა ერევნისა და ნახჭევანის სახანოების გარდა თითქმის მთელი ამიერკავკასია დაიკავა. ომი ჭიანურდებოდა, რადგან რუსეთი ანტიფრანგულ კოალიციაში შევიდა და კავკასიაში მნიშვნელოვან სამხედრო კონტინგენტს ვეღარ გზავნიდა, ირანს კი რუსეთის ჯარის განდევნის ძალა არ შესწევდა. ირანმა ინგლისელთა – ინდოეთში თავის მეზობელთა – მხარდაჭერის იმედიც დაკარგა: დახმარების სანაცვლოდ მათ ფათჰ-ალი შაჰს ჰორმუზის კუნძული, კასპიის ზღვის ნავსადგურები და სპარსეთის ყურეში ნავსადგური ბანდარ-ბუშერი მოსთხოვეს, რაზეც უარი მიიღეს. განრისხებულმა შაჰმა ინგლისთან 1800 დადებული სავაჭრო ხელშეკრულება გააუქმა და თავრიზის ბეგლარბეგის, აჰმედ ხანისა და ეჩმიაძინის კათალიკოსის, დავითის რჩევით, ნაპოლეონს მისწერა წერილი.
In the summer of 1806 Russia occupied almost all the Caucasus, except for the khanates of Erevan and Nakhchevan. The war was prolonging as Russia joined the coalition against France and could not send any significant military forces to the Caucasus, and Persia could not drive away the army of Russia. Persia received no support from England, and the Shah pinned his hope on France.
საფრანგეთ-ირანის ურთიერთობათა დასაწყისი (1805-1807). ფათჰ-ალი შაჰის წერილი ნაპოლეონს 1805 წლის იანვარში გადასცეს. ამ წერილის თანახმად, შაჰი საფრანგეთის მთავრობას მეგობრობასა და რუსეთთან ომში თანადგომას სთხოვდა. ამგვარ ვითარებაში ნაპოლეონმა ირანში აგენტის გაგზავნა გადაწყვიტა. ნაპოლეონმა 1805 წლის მარტში ჯერ აღმოსავლური ენების მცოდნე თავისი პირადი მდივანი-თარჯიმანი 25 წლის ამედე ჟობერი, შემდეგ კი 41 წლის გამოცდილი ოფიცერი, ალექსანდრ რომიე გაგზავნა. მათი მისიების ძირითადი მიზანი ირანის შესახებ ზუსტი ინფორმაციის მოპოვება იყო. რომიეს, როგორც პროფესიონალ სამხედრო პირს, დამატებით ირანის სამხედრო მდგომარეობის დაწვრილებით შესწავლა დაევალა. ამ თვალსაზრისით საინტერესოა ალექსანდრ რომიეს მიერ სიკვდილამდე (12.11.1805) დაწერილი ანგარიში ირანში მისი მისიის შესახებ და იმავე საკითხზე ნაპოლეონის მიერ ამედე ჟობერისაგან მოთხოვნილი ანგარიში (1807 წლის 6 მარტი). ჟ.-ფ. რუსოს მოსაზრებისაგან განსხვავებით, რომიე ობიექტური დასაბუთებით უარყოფითად აფასებდა ინდოეთში ლაშქრობის პერსპექტივას, ამედე ჟობერისაგან განსხვავებით კი ირანთან კავშირის სარგებლობასაც ეჭვქვეშ აყენებდა. ალექსანდრ რომიეს უარყოფით მოსაზრებათა გაბათილებას ჟ.-ფ. რუსოც შეეცადა.
The Beginning of the Franco-Persian Relationships (1805-1807). Fath-Ali Shah’s letter was handed to Napoleon in January 1805. According to this letter, the Shah asked the government of France for friendship and assistance in the war against Russia. Given these circumstances, Napoleon decided to send an agent to Persia – Amédée Jaubert, his private Secretary-Interpreter, and later an experienced officer, Alexandre-Antoine Romieu. Romieu’s and Jaubert’s reports are of great importance. While Jaubert, like Rousseau, agitated for the Franco-Persian alliance, Romieu doubted the benefits of the alliance, and negatively assessed expected expedition in India. But Napoléon decided to conclude a treaty of alliance with Persia. In response to the missions Romieu and Jaubert, in March 1807, the Ambassador of Fath-Ali Shah, Mirza Mohammad Riza khan Qazvini, arrived to Warsaw.
ფრანგული პრესა სპარსეთისა და საქართველოს შესახებ. ნაპოლეონის მიერ ირანში წარგზავნილი მისიების საპასუხოდ 1807 წლის მარტში ვარშავაში ფათჰ-ალი შაჰის ელჩი, მირზა მოჰამედ-რიზა ხან ყაზვინელი ჩავიდა. ირანის შესახებ ცნობების გაშუქება ფრანგული პრესის ფურცლებზე უკვე 1807 წლის იანვრიდან დაიწყო და ძირითადად რუსეთის წინააღმდეგ ომში ფათჰ-ალი შაჰისა და მისი მემკვიდრის, მეფისწულ აბას მირზას სამხედრო წარმატებებს ეძღვნებოდა. ეს ინფორმაცია მეტად გაზვიადებული იყო და ხშირად არ შეესაბამებოდა სინამდვილეს. პრესაში აგრეთვე დიდი ყურადღება დაეთმო ნაპოლეონის მიერ ელჩის მიღებასა და მისთვის, ირანისაგან განსხვავებით, საფრანგეთის დიდ სამხედრო მიღწევათა დემონსტრირებას.
The French Press on Persia and Georgia. As early as January 1807, French newspapers started publication series of articles about Persia. The information about Persia was mainly dedicated to the military victories of Fath-Ali Shah and Abbas Mirza in the war against Russia. This information was exaggerated and often did not correspond to the reality on the ground.
მეტად საგულისხმოა, რომ ცნობები საქართველოს შესახებ ასევე 1807 წლის მარტსა და აპრილში გამოქვეყნდა Journal de l'Empire-ის სამ ნომერში. მეტად ვრცელი საგაზეთო წერილების ავტორი იყო ცნობილი მეცნიერი კონრად მალტ-ბრუნი (1775-1826). თავისი წერილების წყაროდ ის წმ. ალექსანდრე ნეველის არქიმანდრიტის, ევგენი ბოლხოვიტინოვის ნაშრომს უთითებდა, რომელიც 1802 წელს გამოიცა სანკტ-პეტერბურგში. სავარაუდოა, რომ მალტ-ბრუნმა ამ წიგნის ან გერმანული (1802) ან ფრანგული თარგმანით (1804) ისარგებლა.
It is very significant, that information about Georgia was published also in March and April 1807, in three issues of Journal de l'Empire. The author of a very large newspaper articles was the famous scholar Conrad Malt-Brune. As the source of his articles he named the work of Evgeny Bolkhovitinov, the Russian Archimandrite.
პირველი წერილის შესავალში (10.03.1807) მალტ-ბრუნი აღნიშნავდა, რომ ოფიციალურ დოკუმენტებში საფრანგეთის მთავრობა კავკასიის მიმართულებით რუსეთის გაფართოების მნიშვნელობას მიუთითებდა, ხოლო კავკასიისათვის მზერის მიპყრობისას სახელმწიფო მოღვაწე დაინახავდა, რომ საქართველო რუსეთის გუბერნიად იყო გადაქცეული, კავკასიის დაუმორჩილებელი ხალხები კი ყოველი მხრიდან მოსკოველების ჯარით იყვნენ გარშემორტყმულნი; ამის გამო სპარსეთსა და აზიურ თურქეთს საქართველოსთან აღარ ჰქონდათ ბუნებრივად არსებული საზღვარი. მისი კომენტარით, რუსების მიერ დაპყრობილ ამ მშვენიერ ქვეყანაში გეოგრაფები, ბუნებისმეტყველნი, ისტორიკოსები და ლიტერატორები საინტერესო მოვლენებს, დიდებულ ბუნებას, უძველეს ხალხს, ნაკლებად ცნობილ ენებს, დაბოლოს, სამეცნიერო კვლევებისათვის ვრცელ ასპარეზს ჰპოვებდნენ.
In the introduction of the first letter, March 10, 1807, Malt-Brune mentions that the official documents of the government of France indicated the expansion of Russia in the direction of Caucasus. While turning attention to the Caucasus, one could see that Georgia was turned into a province of Russia, and that the rebellious peoples of the Caucasus were surrounded by ‘the army of Moscow’ from all sides. Because of this, Persia and Asian Turkey had no more natural frontier with Georgia. According to his comments, in this beautiful country, conquered by the Russians, geographers, nature historians, historians and men of letters could find interesting events, beautiful nature, ancient people, less known languages, and finally a wide field for scientific research. In addition, the Malt-Brune gave general information about the Caucasus.
მეორე წერილში (18.03.1807) მალტ-ბრუნი მკითხველს საქართველოს ისტორიის საკმაოდ ვრცელ მიმოხილვას სთავაზობს უძველესი დროიდან და მას ალექსანდრე I-ის მანიფესტით (1801 წლის 12 სექტემბერს) ქართლ-კახეთის სამეფოს რუსეთის შემადგენლობაში შესვლის ამბით ასრულებს. მესამე წერილი (6.04.1807) საქართველოს რელიგიის, კულტურისა და ცივილიზაციის საკითხებს ეძღვნება. მალტ-ბრუნი წერდა, რომ ქართველებს მრავალი უძველესი ხელნაწერი ჰქონდათ, მრავალი მათგანი კი დიდი ღირებულებისა და მეცნიერთა ყურადღების ღირსი იყო. საგაზეთო წერილებში მოყვანილი ორი ცნობა კი მიუთითებდა საქართველოს გარკვეულ კავშირს მისგან ტერიტორიულად მეტად დაცილებულ ინდოეთთანაც: 1. მალტ-ბრუნი წერს, რომ ნადირ-შაჰმა სათანადოდ შეაფასა ქართველთა ვაჟკაცობა და ქართულმა კავალერიამ მას უდიდესი სამსახური გაუწია ინდოეთსში დასქრობისას; 2. მალტ-ბრიუნი იმეორებს ბოლხოვიტინოვის სუბიექტურ მოსაზრებას, რომ ვეფხისტყაოსნი ინდური პოემის მიბაძვაა და მას ვეფხისტყაოსნი იმიტომ ეწოდებოდა, რომ მისმა გმირმა ინდოელმა პრინცმა, სახელად ტარიელმა, ქვეყნიერება ვეფხის ტყავით შემოსილმა მოიარა.
In the second letter, March 18, Malt-Brune proposes to the reader quite a wide review of the history of Georgia from ancient times and ends it with the integration of the kingdom of Kartli and Kakheti to Russia by the Manifesto of Alexandre the First, September 12, 1801. The third letter, April 6, 1807, is dedicated to matters of religion, culture and civilization of Georgia. Malt-Brune wrote that the Georgians possessed ancient manuscripts, and that a lot of them were of great value, and merited the attention of scientists. In these newspaper articles there were two notes about certain connections of Georgia with India, which, territorially, of course, was quite far from it: 1. Malt-Brune writes, that Nadir Shah properly appreciated the courage of Georgians and the Georgian cavalry served him greatly in the celebrated ‘Expedition against the Great Mogul’. 2. Malt-Brune repeats the subjective and faulty opinion of Bolkhovitinov, that the poem “The Man in the Panther’s Skin” by Shota Rustaveli (XIIe century) was an imitation of an Indian poem, and that it was named so because his hero the Indian prince Tariel went round the world dressed in a Panther’s skin. Here it is first time “The Knight in the Panther’s Skin” is mentioned in the European press.
ამგვარად, საფრანგეთის პოტენციური მოკავშირის – სპარსეთის – დადებითად წარმოჩენის პარალელურად, ფრანგულმა პრესამ მეტად ვრცელი წერილები ევროპაში ნაკლებად ცნობილი საქართველოს შესახებაც გამოაქვეყნა. საგაზეთო წერილების მეშვეობით კი ევროპელი მკითხველის ცნობიერებაში საქართველო არა მხოლოდ სპარსეთთან, ოსმალეთთან და რუსეთთან, არამედ ინდოეთთან კავშირშიც ფიქსირდებოდა.
Thus, the French press showed the potential ally of France – Persia, in an extremely positive light and at the same time it published several important articles about Georgia, a country, which was far less known in Europe. By means of these articles Georgia was fixed in the minds of the European reader not only in its connection with Persia, the Ottoman Empire and Russia, but also with India. The fact, that it was Malt-Brune, who wrote these articles, makes us think, that the profuse elucidation of the theme of Georgia before the conclusion of the Franco-Persian Treaty, served the interests of the government. This testifies to how important the powerful weapon of propaganda was in influencing public opinion. Napoléon was perfectly aware of this and took advantage of it when he needed to.
ყოველივე ეს მოწმობს პრესის, როგორც საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბებაზე გავლენის მქონე პროპაგანდის უძლიერესი იარაღის დიდ მნიშვნელობას. ნაპოლეონმა ეს შესანიშნავად იცოდა და მას საჭიროებისამებრ იყენებდა. ამ საკითხზე აკადემიკოსი ჟ. ტულარი შემდეგს წერს: „კეისრის შემდეგ, ბონაპარტი ალბათ პირველი გენერალი იყო, რომელსაც პროპაგანდის მნიშვნელობა ესმოდა. საკმარისი არაა ბრძოლის მოგება – გამარჯვების ლეგენდა შარავანდედით უნდა შემოსო. (...) ეგვიპტის ექსპედიციას, სრული დამარცხების მიუხედავად, მემატიანეთა კალამმა აღმოსავლური ეპოპეის იერი შესძინა, მისი გმირი კი ალექსანდრესა და კეისრის თანასწორი გახადა”... ის ფაქტი კი, რომ ამ საგაზეთო სტატიების ავტორი სწორედ მალტ-ბრუნი იყო, გვაფიქრებინებს, რომ საქართველოს თემა მთავრობის მიერ საგანგებოდ იყო შეკვეთილი. სიმპტომატურია ის გარემოებაც, რომ 1806 წლის შემოდგომაზე ნაპოლეონმა ფრანგულ გაზეთებში ბრძანა სტატიების ბეჭდვა, რომლებშიც მეტად ირონიულად იხსენიებდნენ პრუსიის დედოფალ ლუიზას და მას პრუსიის ყველა უბედურების მთავარ მიზეზად სახავდნენ.
ჩანს, საფრანგეთის იმპერატორი იმდენად იყო დარწმუნებული საკუთარ ძლევამოსილებაში, რომ ამგვარი ხასიათის ინფორმაციის გამოქვეყნებით არ ერიდებოდა არც ინგლისის და არც რუსეთის გაღიზიანებას.
იმჟამად ნაპოლეონისათვის ინდოეთში ლაშქრობის მოწყობის დიდ მნიშვნელობას მოწმობს 1807 წლის 12 აპრილს მის მიერ ფინკენშტეინში ხელმოწერილი ბრძანება (რომელსაც მსვლელობა 1807 წლის 1 ინვისს მისცეს) ირანში სრულუფლებიან მინისტრად ბრიგადის გენერალ კლოდ-მატიე გარდანის დანიშვნისა და მისი მისიის სხვადასხვა სამხედრო სამსახურის ოფიცრებით დაკომპლექტების შესახებ.
The great importance of the expedition in India for Napoléon at that time is confirmed by his Decree, signed in April twelve, 1807 in Finkenstein, on assignment of Brigadier-General Claude-Mathieu Gardane in Persia as a plenipotentiary minister. The Mission was composed of twenty eight people, among them twelve civilians, two clerics and thirteen militaries.
ფრანგი აგენტების ცნობები საქართველოს შესახებ. მართალია, 1805 წლამდე, ე.ი. ნაპოლეონის მიერ სპარსეთში ფრანგი ემისრების გაგზავნამდე, საქართველო უშუალოდ არ ექცეოდა საფრანგეთის პოლიტიკურ ინტერესთა სფეროში, ამ საკითხზე რამდენიმე დოკუმენტს საფრანგეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს არქივში მივაკვლიეთ. ამ ხელნაწერთა ავტორები იყვნენ ბაღდადში საფრანგეთის გენერალური კონსული ჟან-ფრანსუა რუსო, სინოპში საფრანგეთის კონსული პასკალ ფურკადი და 1796 წელს აღა-მაჰმად-ხანთან წარგზავნილი გიიომ-ანტუან ოლივიე.
Information of French emissaries about Georgia. Here we can pose the question: what information did the Emperor of France have about Georgia? It is a fact, that until 1805, before Napoleon sent French emissaries to Persia, Georgia was not included in the sphere of political interests of France, but we found some documents in the Archive of the Ministry of Foreign Affairs of France. The authors of these references were the General Consul of France in Bassora – Jean-Francois Rousseau, Guillaume-Antoine Olivier – sent by the Directory to Agha-Muhammad-Khan in 1796, and the French Consul in Synop – Pascal Fourcade.
ჟ.-ფ. რუსოს მიერ 1795 წლის 15 ოქტომბერს კონსტანტინოპოლში საფრანგეთის საგანგებო წარგზავნილის, მოქალაქე ვერნინაკისადმი გაგზავნილი მოხსენებითი ბარათი კავკასიაში აღა-მაჰმად-ხანის 1795 წლის სექტემბრის კამპანიას ეხება. მოქალაქე ჟ.-ფ. რუსოს ცნობების თანახმად, 1795 წლის გაზაფხულზე აღა-მაჰმად-ხანი 150 000-იანი ლაშქრით წასულიყო თეირანიდან საქართველოსაკენ ერევნის, შირვანის, ყარაბაღის პროვინციების გავლით, რომლებიც მას არც გადასახადს უხდიდნენ და არც ემორჩილებოდნენ. თავრიზიდან და ხოიდან მიღებულ წერილებზე დაყრდნობით, ისფაჰანის შეიხ-ულ-ისლამის ცნობითვე, მეფე ერეკლეს, ერევნის მმართველ მეჰმედ-ხანს და შუშის მმართველ იბრაჰიმ ხანს არ სურდათ აღა-მაჰმად-ხანის გაღიზიანება. ერეკლეს მოკავშირეები მოლაპარაკებებს აწარმოებდნენ აღა-მაჰმად-ხანთან ხარკის და წლიური გადასახადის შესახებ. მისივე ცნობით, რუსები არავითარ მონაწილეობას არ იღებდნენ ყველა ამ ომში, თავისი ბედის პირისპირ მიატოვებინათ თავიანთი ძველი მოკავშირე ერეკლე, თვითონ კი მშვიდად აგრძელებდნენ თავიან ვაჭრობას კასპიის ზღვით ასტრახანიდან რაშთში, დარუბანდსა და ბაქოში, რომლებიც აღა-მაჰმად-ხანს ემორჩილებოდნენ...
1795 წლის 26 ოქტომბერს ვერნინაკს ატყობინებდა, რომ აღა-მაჰმად-ხანს სრულიად დაემარცხებინა ერევნის ხანისა და ქართველების ლაშქარი, რომელსაც ერეკლეს ვაჟი მეთაურობდა. ამ გამარჯვების შემდეგ ერევნის ხანი და ეჩმიაძინის პატრიარქი დამორჩილებოდნენ აღა-მაჰმად-ხანს, ის კი გამარჯვებული შესულიყო ერევანში. პატივისცემის ნიშნად, სომხებს მისთვის დიდი საჩუქრებიც გაეგზავნათ. აღა-მაჰმად-ხანი კი თბილისის ასაღებად წასულიყო. ჟ.-ფ. რუსო, რომელსაც ახალგაზრდა აღა-მაჰმად-ხანი ქერიმ-ხანის კარზე ყოფნისას გაეცნო, წინასწარ ვარაუდობდა, რომ მისი სასტიკი ხასიათიდან გამომდინარე მძიმე იქნებოდა იმ უკიდურესი სისასტიკის წარმოდგენა, რასაც ის განახორციელებინებდა თავის მებრძოლებს ამ ქრისტიანულ, მუდამ მათ მოხარკე ქვეყანაში. ამ ომში ქართველების დასახმარებლად რუსები საერთოდ არ გამოჩენილან. ეს ფაქტი შეფასებული იყო როგორც რუსეთის კარის ბარბაროსული პოლიტიკა საქართველოს მიმართ, რომელთაც ერეკლე და საქართველო აღა-მაჰმად-ხანისათვის მიეტოვებინათ გასანადგურებლად, თავიანთ ძალებს კი სრულიად საქართველოს დასაპყრობად და მის, როგორც დაპყრობილის სამუდამოდ შესანარჩუნებლად, შემდეგ აამოქმედებდნენ.
1796 წლის შემოდგომაზე ჟ.-ფ. რუსო კონსტანტინოპოლში ინფორმაციას უკვე აღა-მაჰმად ხანის მიერ საქართველოში შემოჭრის შედეგების შესახებ აწვდიდა. ის წერდა: „(...) საჭურისის ლაშქარმა ტიფლისში ჩაიდინა ყველა ის საშინელება, რაც შეიძლება გამოიწვიოს ომმა, მოლაშქრეთა აღვირახსნილმა სისასტიკემ და ბარბაროსობამ. ამას გარდა, დამპყრობლის ბრძანებით, გაანადგურეს და დაანგრიეს ოცდაათ ქრისტიანულ ეკლესიაზე მეტი და ორი სუნიტური მეჩეთი (სუნიტი თათრების მეჩეთი, აშენებული ისააკ ფაშას მიერ 1710 წელს, აღა-მაჰმად ხანს დაუნგრევია), რომლებიც ქალაქში იყო, გადაწვეს და გაძარცვეს ყველა სახლი და ფორტიფიკაცია; ამ დანაშაულისა და სისასტიკის შემდეგ მონად აქციეს 40 ათას ადამიანზე მეტი, რომელთაგან თითქმის სამი მეოთხედი ქართველი იყო და დარჩენილი მეოთხედი კი სომხები და სუნიტი მუსლიმები; ეს ციფრი გაზვიადებული არ უნდა იყოს, რადგან ბაღდადში ირწმუნებიან, რომ ტყვეთა რაოდენობა 70 ათასი იყო. ყველა მონა გაგზავნეს თუ გაფანტეს სპარსეთში და დარწმუნებულნი უნდა იყოთ, რომ მრავალი მათგანი უკვე მოკვდა ან კვდება გაჭირვების, სისასტიკისა და ძალადობის გამო, განსაკუთრებით კი – დარდით. ამ მონობის რამდენიმე მაგალითმა ბაღდადამდეც მოაღწია. ერთი ექვსიოდე წლის ბიჭუნა, ჩამოყვანილი აქ ერთი სომეხი ვაჭრის მიერ, ძალით წაიყვანა ბაღდადის ფაშამ, რომელიც თავად ქართველი მონა იყო; ეს ბავშვი, მიუხედავად კარგი მოპყრობისა და ალერსისა, სულ ტიროდა და თავის დედ-მამას ითხოვდა”.
1804 წელს ჟ.-ფ. რუსო უკვე საქართველოს რუსეთის შემადგენლობაში მოქცევის ამბებს და კასპიისპირეთში რუსების ზრახვებს ეხებოდა და საფრანგეთის მთავრობას შემდეგ ინფორმაციას აწვდის: 1. საქართველო დახასიათებულია როგორც „მშვენიერი და ვრცელი მხარე“, რომელიც „მუდმივად სპარსეთის მოხარკე“ იყო; 2. ერეკლე II-ს გარდაცვალების შემდეგ ქართლ-კახეთის მთლიანად რუსეთის მმართველობაში გადასვლას; 3. რუსების გაბატონებას ბაქოსა და კასპიის ზღვის სხვა ნავსადგურებზე; 4. რუსების საქართველოში შეჭრისთანავე ერეკლე II-ს ერთ-ერთი ვაჟის (იგულისხმება ალექსანდრე ბატონიშვილი – ი.ნ.) სპარსეთში გაქცევას, სპარსელთა ლაშქრით მის გაგზავნას რუსების წინააღმდეგ და მის უკუგდებას; 5. რუსების ერთადერთ მიზანს: კასპიის ზღვაზე საუკეთესო ნავსადგურების, განსაკუთრებით კი გილანის ნაყოფიერი და მდიდარი მხარის დაპყრობას.
ფრანგი აგენტების ცნობების გაანალიზების და ურთიერთშეჯერების შედეგად, ფრანგებისათვის საქართველო ცნობილი გახდა, როგორც რუსეთის მფლობელობაში მოქცეული „მშვენიერი და ვრცელი მხარე”, რომელიც 1783 წლამდე „სპარსეთს ექვემდებარებოდა” და „მუდამ მისი მოხარკე” იყო. ეს ქვეყანა დალაშქრა ერეკლესა და მისი მემკვიდრეების მიერ რუსეთის „უზენაესი ძალაუფლების” ცნობით გამძვინვარებულმა სპარსეთის მმართველმა, აღა-მაჰმად ხანმა. მან საქართველოს დედაქალაქი „ტიფლისი გააჩანაგა”, მისმა მოლაშქრეებმა იქ „აღვირახსნილი სისასტიკე და ბარბაროსობა ჩაიდინეს და მრავალი ტყვეც გაიყვანეს.
Analysis of the above mentioned documents shows that Georgia became known to Frenchmen as “a beautiful and wild country”, which was in the dominion of Russia, and which before 1783 was under the governance of Persia, and always paid tribute to it. When Agha-Muhammad-Khan – the Ruler of Persia, learned that from 1783 Erekle and his heirs recognized the supreme power of Catherine II and Russia, – he became furious and ruined the capital of Georgia – Tiflis. His warriors committed there unbridled cruelty and barbarity. Russians did not participate in this war and continued trading via the Caspian Sea from Astrakhan to Rasht, Daruband and Baku. This fact was assessed by Rousseau as the Barbarian policy of Russia towards Georgia as the former had abandoned Georgia to Agha-Muhammad Khan, to use their own military forces to conquer and retain it within its borders permanently.
რუსოს, ფურკადის და ოლივიიეს მოხსენებით ბარათებში აქცენტირებულია 1783 წლიდან რუსეთის სწრაფვა, დამკვიდრდებულიყო ოსმალეთის შავიზღვისპირა ნავსადგურ ტრაპიზონიდან სპარსეთის კასპიისპირა ნავსადგურ ასთარაბადამდე მდებარე მხარეებში მათი ხელსაყრელი სამხედრო და სავაჭრო მდებარეობის გამო.
ალექსანდრ რომიესა და ამედე ჟობერის მოხსენებითი ბარათების გაანალიზების და ურთიერთ შეჯერების შედეგად, საფრანგეთის მთავრობისათვის ცნობილი ხდებოდა, რომ რუსეთს საქართველოში 8-12 000 ჯარისკაცზე მეტი არ ჰყავდა, მაგრამ ამ მცირე ძალებით წარმატებით უწევდა წინააღმდეგობას 40-80 ათასიან სპარსეთის ლაშქარს. ჯარის მთავარი გამოსაზამთრებელი ადგილი თბილისი იყო, საქართველოს მოსახლეობის დამოკიდებულება რუსებისადმი უარყოფითი იყო. ფართოვდება ინფორმაცია ერეკლე II-ს ოჯახის ზოგიერთი წევრის უკმაყოფილების შესახებ რუსეთის მიმართ და მისი ორი ვაჟის სპარსეთის შაჰთან გაქცევა. მითითებულია რუსების მიერ დაპყრობილი ტერიტორია – მხარეები მდ-ებს არაქსსა და მტკვარს შორის და რუსების მიერ ერევნის ციხის აღების მუდმივი მცდელობა.
According to the words of the Prince Teimuraz, Agha-Mohammad-Khan, after having ruined Tiflis, has been his going to the Royal bath-house to relax. He was excited by the magnificence of the King’s palace, and the richness seen in it, but also by the building of the bath-house, built of ashlars, by the bath-house’s marble coating, and its ‘health-giving’ water. The basin in which Agha-Mohammad-Khan had taken his bath was called the Shah’s basin during the nineteenth century.
This news was aggravated by the escape to Persia of one of Erekle II’s sons – Prince Alexandre. The reason for Prince Alexandre’s escape was provoked by the entering of the Kingdom of Kartli and Kakheti to Russia after the death his father of Erekle II and he fought against the Russians on the side of Persians. By this it was evident, that the political orientation of the royal family was not unanimous.
რუსო-ვაჟი აგრეთვე ეხება საქართველოში აღა-მაჰმად ხანის შემოსევას და საქართველოს რუსეთთან შეერთების მიზეზებს. ამ ქვეთავს იგი შემდეგი დასკვნით ასრულებს: „ქართველები იწყებენ გამოფხიზლებას იმ აზრისაგან, რომელსაც თავიდან იქმნიდნენ რუსეთის მმართველობის ზომიერების შესახებ. ისინი უკვე ჩივიან მათი სიმკაცრის გამო და მოუთმენლად ელიან შესაძლებლობას, რომ მოიხსნან სპარსელებისაზე ის არანაკლებ მძიმე უღელი, რომელიც თავად დაიდგეს”.
This information was completed by the informations of Alexandre Romieu and Amédée Jaubert. They pointed out that Russia did not have more than 10-12 thousand soldiers in Georgia, but with these few forces it resisted successfully the army of Persia, which contained from forty to eighty thousand soldiers. Russia kept the territories that it occupied between the rivers of Aras and Kura. The wintering place for the Russian army was Tbilisi. According Joseph Rousseau “the Georgians awaken from their idea about the moderateness of Russian rule”. They are already complaining because of the severity of the Russians and are awaiting impatiently the opportunity to take off their heavy yoke, similar to that of the Persians, but that they themselves put on”.
გიიომ-ანტუან ოლივიეს „მოგზაურობის” მესამე ტომში იგი წერს, რომ სპარსეთის სამხრეთი პროვინციების დამორჩილების შემდეგ აღა-მაჰმად-ხანის პირველი მიზანი სპარსეთის გამგებლობაში საქართველოს მოქცევა იყო, რომელიც კვლავ მისი მოხარკე უნდა გამხდარიყო. საჭურისი ყაჯარის ამ მისწრაფებას ოლივიე ასე განმარტავს: „აღა-მაჰმად-ხანს არ შეეძლო უარი ეთქვა იმ უფლებებზე, რომლებიც მას საქართველოზე ჰქონდა, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი თავის ღირსებას შელახავდა და მის მიერ უზურპირებული გვირგვინის უღირსი გახდებოდა”. ფრანგი ავტორის ეს ცნობა ნათლად მოწმობს ყაჯართა ახლი დინასტიისათვის საქართველოს შეყვანის დიდ მნიშვნელობას როგორც მორალური, ისე პოლიტიკური თვალსაზრისით. მის მიერ ქართლ-კახეთის სამეფოს „სპარსეთის საქართველოდ” მოხსენიება, ევროპელი მკითხველის ცნობიერებაში ამკვიდრებდა იმ საჭირო აზრს, რომ საქართველო სპარსეთის კუთვნილი და რუსების მიერ წართმეული ქვეყანა იყო.
In the third volume of “Voyage” by G.-A. Olivier note that after the conquest of the southern provinces of Persia “Agha-Muhammad-Khan could not give up his rights that he had upon Georgia, as otherwise he would compromise his honor and the crown would be usurped by him”. This reference of Olivier clearly shows how important the integration of Georgia as part of Persia was for the new dynasty of the Qajars from a moral and political point of view. The mentioning of the kingdom of Kartli and Kakheti as the ‘Georgia of Persia’ by the French author reinforced in the mind of Europeans the idea that Georgia was a country which belonged to Persia and was taken away by Russia by force.
საქართველოს საკითხი საფრანგეთ-სპარსეთის ხელშეკრულების პროექტში. საფრანგეთისათვის საფრანგეთ-სპარსეთის ურთიერთობებში საქართველოს მნიშვნელობას მოწმობს საფრანგეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს არქივში ჩვენს მიერ მიკვლეული საფრანგეთ-სპარსეთის ხელშეკრულების პროექტი. ეს დოკუმენტი შედგენილია 1807 წლის აპრილში, ვარშავაში, რიცხვი მითითებული არ არის.
The Issue of Georgia in the Franco-Persian Treaty. As a result of much negotiations and a battle of wills between the party representing France and the Ambassador of Fath-Ali Shah, a Treaty of Alliance between France and Persia was concluded on May 4, 1807, in camp of the Emperor, in Finkenstein, Eastern Prussia. This treaty was composed of a preamble and 16 Articles.
|